Ukrayna'da dil sorunu

Ukrayna abecesi ve Latin harfli karşılıkları

Ukrayna’nın resmî dili Ukraynaca. Kiril abecesiyle yazılan Rusça ve diğer Slav dilleriyle akraba bir dil. Rusçayla olan bu yakınlığı nedeniyle halkın çoğunluğu yabancı dil olarak Rusça konuşuyor. Bu da sorunun kaynağı oluyor tabii.

Gerçekten de böyle bir başlık atmayı gerektirecek ölçüde büyük bir dil sorunu var Ukrayna’da… İngilizce bilen kişi sayısı yok denecek kadar az. Havalimanı da dâhil olmak üzere neredeyse hiç kimse İngilizce bilmiyor. Havalimanında muhatap olduğum insanlar içinde yalnızca pasaport polisi ve turist danışmadaki çalışan İngilizce biliyordu. Güvenlik, bagaj kontrol, döviz bürosu çalışanı, taksici vs zinhar tek kelime İngilizce bilmiyor.

Şehiriçinde de aynı sorun sürüyor. Şehrin en merkezî yerlerindeki kafe, restoran ve mağazalarda bile İngilizce bilen eleman ya da garson yok. Tek tük istisna dışında… Mağazalarda sorun her türlü aşılır da; restoranlarda iş daha da vahim bir hâl alıyor. Yediğiniz etin ne olduğunu ya da aldığınız yemeğin içinde et olup olmadığını bile soramıyorsunuz. Tuz ya da karabiber soramıyorsunuz. Yolda yürürken adres soramıyorsunuz. Bu kaç para diye soramıyor, sorsanız da size verilen yanıtı anlamıyorsunuz. Taksicilerle iletişim kuramıyorsunuz. Bindiğiniz otobüsün istediğiniz yere gidip gitmediğini soramıyorsunuz. Genelde Avrupa ülkelerinde büyükler İngilizce bilmese de gençler mutlaka konuşur. Ukrayna’da bu da yok. Ukrayna’ya bayılsam da bu konularda güçlük çektiğimi yadsıyamam.

Sokak tabelaları ikidilli

Ukrayna çokkültürlü, çokuluslu bir ülke aynı Türkiye gibi. Ruslar, Kırımtatarlar, Azeriler, Özbekler, Ermeniler, Lehler, Rumenler bu ülkede birarada yaşıyor. Ancak Ukraynalılardan sonra en büyük ikinci etnik topluluk nüfusun yaklaşık %17’sini oluşturan Ruslar. Rusların bu kadar kalabalık olması, 20 yıl öncesine kadar Sovyet egemenliğinde resmî dilin Rusça olması ve Ukraynacayla Rusçanın birbirine çok benzemesinden dolayı Ukraynalıların büyük bir bölümü Rusça biliyor. Rusça biliyorsanız Ukrayna’da hiç güçlük çekmezsiniz.

Fakat… Ukrayna’da Rusça konuşmak şu sıralar iyi bir fikir değil. Siz turist olduğunuzdan Rusça konuşmanız ve iletişim kurmaya çalışmanız hoş görülebilir ama Ruslara ve Rusça konuşan Ukraynalılara çok büyük bir antipati, hatta açık bir nefret var…

Doğu Ukrayna ve Kırım’daki dolaylı Rus işgâli nedeniyle iki halk birbirine düşman olmuş durumda. Ukrayna-Rusya arasındaki soruna başka bir başlıkta değineceğim ama Ukrayna’da, özellikle ülkenin batısında kimsenin tek kelime Rusça duymaya tahammülü bile yok. Bir dükkânda Ukraynalı birini Rusça karşılarsanız; ya da tam tersi bir Ukraynalının dükkânına girip Rusça selam verirseniz anında soğuk rüzgârlar esiyor. Ukraynalılar ısrarla Ukraynaca yanıt veriyor. Bana eşlik eden Ukraynalı arkadaşlarım olduğu için Ukraynaca-Rusça gerilimini çok yakından gözlemleyebildim.

Bazı otel tabelaları yalnızca Kiril abecesiyle yazılmış

Ukrayna’da İlbav (Lviv) ve Kiev’de tüm tarihî ve turistik yapılar İngilizce tabela ve yönlendirme panolarıyla gösterilmişti. Ayrıca her metro istasyonu, cadde ve sokağın adı Latin harfleriyle de Kiril yazısının altında belirtilmişti. Bu konu işimi çok kolaylaştırdı. Ama bunun dışındaki her şeyin Kiril abecesiyle yazıldığını söylemeliyim. Kiril harfleri zaten Latin harflerine oldukça benziyor. Gitmeden önce hangi harfin neye karşılık geldiğini öğrenmek işinizi çok kolaylaştırabilir. Örneğin gideceğiniz otel ya da hostelin adı rezervasyon sitesinde Latin harfleriyle yazılmışsa da kapısındaki tabela Kiril harfleriyle olabilir. Eğer Kiril abecesini okuyamıyorsanız, belki defalarca kapısından geçmenize rağmen otelinizi bulamayabilirsiniz.

Sokak tabelaları tamam ama bir de müzelerde dil sorunu var. Gişe görevlilerinin yabancı dil bilmemesini geçtim; hiçbir müzede İngilizce açıklama ya da bilgilendirme yazısı yok. Ukraynaca bilmiyorsanız yalnızca tarihlerden bir çıkarımda bulunabilirsiniz. Baktığınız nesnenin ne olduğunu, ne zaman kim tarafından kullanıldığını ya da gezdiğiniz kilisenin ne zaman yapıldığını anlamanın hiçbir yolu yok... 

Tüm bu anlattıklarım insanın gözünü korkutabilir… Karamsar bir tablo çizmek, sizi caydırmak istemiyorum ama tablo böyle. Haa, ben gittim de ne oldu? Biraz zorlansam da sonuçta bir biçimde derdimi anlatmayı başarabildim ve ölmedim. Bilakis bir Ukrayna âşığı olarak geri geldim. Ukraynaca öğrenmek için beni kamçılayan bir şey oldu Ukrayna’daki dil sorunu. Umarım siz de gider, benim kadar seversiniz Ukrayna’yı.

***

Bu yazı, Ukrayna'ya gideceklere tavsiyeler adlı yazı dizisinin bir parçasıdır.